Konflikt serologiczny - co to takiego? Tabela - kiedy może wystąpić? Sposoby zapobiegania

Konflikt serologiczny: brzmi groźnie i jest możliwy w czasie ciąży… Czym jest niezgodność serologiczna, jak do niej dochodzi, jak się obawia i czy można jej jakoś zapobiec? I najważniejsze: w jakim stopniu zagraża matce i jej nienarodzonemu dziecku? Odpowiedzi na powyższe pytania znajdziesz w poniższym artykule i wszystko stanie się jasne.

Grupa krwi i czynnik Rh w ciąży

Ciąża to wyjątkowy czas w życiu każdej kobiety i jej partnera: to radosne 9 miesięcy czekania na spotkanie z wymarzonym dzieckiem. To czas wielu zmian oraz silnych emocji. Każda ciężarna poddawana jest wielu rutynowym badaniom, które mają na celu określenie jej stanu zdrowia oraz szybsze wykrycie ewentualnych nieprawidłowości w rozwoju płodu. Ciężarna pozostaje pod opieką swojego ginekologa przez całą ciążę, korzysta również z usług laboratorium analitycznego, kontaktuje się z położoną i innymi specjalistami. Wiele z badań powtarza się kilkukrotnie w czasie ciąży, w tym badanie USG, badanie moczu czy wykonywanie morfologii. Istotnym badaniem w ciąży jest także oznaczenie grupy krwi oraz czynnika Rh, który mówi nam o tym, czy w krwi obecne są przeciwciała anty-D, znajdujące się na powierzchni krwinek czerwonych. Szacuje się, że około 85% populacji ma grupę krwi z czynnikiem Rh+ (obecne są przeciwciała), zaś około 15% z czynnikiem Rh- (nie stwierdza się obecności przeciwciał w jego krwi).

W przypadku ciąży oznaczenie tego czynnika jest szczególnie istotne, ponieważ niezgodność czynników Rh matki i płodu (który może odziedziczyć czynnik Rh po ojcu) może doprowadzić do zjawiska, zwanego konfliktem serologicznym.

Czym jest konflikt serologiczny?

Konflikt serologiczny jest zaburzeniem, diagnozowanym w czasie ciąży, o którym mówić możemy w kontekście różnicy czynnika Rh krwi matki oraz jej nienarodzonego dziecka. Nie bez znaczenia jest tutaj również czynnik Rh krwi ojca dziecka. Płodząc dziecko mamy cztery możliwości rozkładu czynników Rh krwi matki oraz maluszka.

1. Pierwszy z nich to sytuacja, gdy matka ma czynnik krwi Rh+, ojciec również, dziecko będzie miało czynnik Rh+ lub co jest mało prawdopodobne: Rh-. Nie ma zagrożenia konfliktem serologicznym.
2. Gdy matka będzie miała czynnik Rh+ a ojciec Rh-, dziecko będzie miało czynnik Rh- lub Rh+ i nie ma w tej sytuacji również zagrożenia niezgodnością serologiczną.
3. Jeśli zarówno matka, jak i ojciec mają czynnik Rh-, dziecko także będzie miało ten sam czynnik. W tej sytuacji również nie możemy mówić o konflikcie serologicznym.
4. Jeśli jednak matka posiada czynnik Rh-, a ojciec Rh+, mówić możemy o zagrożeniu konfliktem serologicznym, ponieważ dziecko może odziedziczyć czynnik Rh+ po ojcu (dzieje się tak w ponad 50% przypadków, zależne jest to od grupy krwi), co daje niezgodność czynników z matką, u której nie stwierdza się obecności przeciwciał Anty-D. Jej krew po spotkaniu się z krwią płodu może zacząć wytwarzać przeciwciała, które niszczą czerwone krwinki w krwi dziecka, co prowadzić może do wielu negatywnych skutków, w tym choroby właśnie konfliktu serologicznego oraz hemolitycznej noworodka.

Przyczyny konfliktu serologicznego

Konflikt serologiczny to zjawisko, do którego dojść może w przypadku, gdy istnieje zagrożenie, że "ujemna" krew matki z czynnikiem Rh- zetknie się z "dodatnią" krwią dziecka z czynnikiem Rh+. W czasie ciąży jest to mało prawdopodobne, zwłaszcza pierwszej, gdyż ewentualne przeciwciała są wtedy słabe i nie pokonują bariery łożyskowej. Jeśli zostaną one wytworzone i utrzymają się do kolejnej ciąży, mogą się stać przyczyną konfliktu. Może go wywołać np. silny krwotok do jamy macicy (spowodowany m.in. odklejaniem się łożyska) lub poddawanie się inwazyjnym badaniom prenatalnym, np. amniopunkcji. Zwykle jednak o stykaniu się krwi mówić można dopiero w momencie porodu, zwłaszcza porodu zabiegowego z użyciem kleszczy, próżnociagu oraz podczas cesarskiego cięcia. Może się tak zdarzyć także w momencie poronienia czy usuwania ciąży pozamacicznej. Warto pamiętać, że aby doszło do tworzenia się przeciwciał przez krew matki, do jej organizmu musi przedostać się więcej niż 0,2 mililitra krwi płodu lub dziecka.

Jak zapobiec konfliktowi serologicznemu?

Każda ciężarna powinna mieć do 12, a najlepiej do 10 tygodnia ciąży oznaczoną grupę krwi wraz z czynnikiem Rh. Jeśli jest posiadaczką krwi z czynnikiem Rh-, kilkukrotnie bada się poziom przeciwciał w jej krwi, najpóźniej czyni się to w 28 tygodniu ciąży. Badanie to, zwane odczynem Coombsa, wykonać należy z krwi i gdy stwierdzi się obecność przeciwciał, które mogą atakować krew płodu, zaleca się profilaktycznie podać ciężarnej szczepionkę: immunoglobulinę anty-D, której zadaniem jest zapobieganie konfliktowi serologicznemu w czasie ciąży oraz kolejnych. Szczepionkę należy podać w czasie jak najkrótszym od badania (najlepiej w ciągu 72 godzin od otrzymania wyników). Po porodzie (zwykle również w czasie do 72 godzin po rozwiązaniu) podaje się kolejną dawkę szczepionki, zaszczepić można również dziecko. Zastrzyk podaje się ciężarnej domięśniowo w pośladek. Wykonuje go pielęgniarka w poradni ginekologicznej lub ośrodku zdrowia po uprzednim zaleceniu przez ginekologa. Jest on skuteczny w blisko 98%. Jeśli badanie odczynu Coombsa wykazało dużą ilość przeciwciał i zachodzi podejrzenie, że krew matki zaatakowała krew płodu, ciężarna zostaje poddana specjalnemu nadzorowi, w rzadkich przypadkach jednak konieczna jest hospitalizacja, transfuzja krwi czy wcześniejsze zakończenie ciąży.

Do czego może doprowadzić konflikt serologiczny?

Dawniej, konflikt serologiczny wiązał się z wieloma zagrożeniami zarówno dla matki, jak i płodu. Mógł doprowadzić do silnej anemii i żółtaczki u maluszka, a nawet do obumarcia dziecka jeszcze w łonie matki. "Wymieszanie się" dodatniej krwi dziecka z ujemną krwią matki prowadzi do tak zwanej choroby hemolitycznej noworodka, która dziś jest zjawiskiem niezwykle rzadkim.

Czym jest choroba hemolityczna noworodka?

Z chorobą hemolityczną noworodka mamy do czynienia po zetknięciu się krwi matki z czynnikiem Rh- z krwią dziecka z czynnikiem Rh+ w ilości większej niż 0,2 ml krwi płodu lub dziecka. W lżejszych przypadkach może ona spowodować anemię (niedokrwistość) lub żółtaczkę u dziecka. Może dojść do powiększenia śledziony lub wątroby. W tym przypadku nie ma bezpośredniego zagrożenia życia dziecka, podawane są odpowiednie leki. W trudniejszych wypadkach może dojść do obrzęku u płodu, co może zagrażać jego zdrowiu i życiu, dochodzi bowiem do zaburzeń krążenia.

Przyszła mamo, pamiętaj! To, że Twoja ciąża zagrożona jest konfliktem serologicznym absolutnie NIE jest Twoją winą! Nie możesz nic poradzić na to, jaką masz grupę krwi oraz jaką posiada mężczyzna, z którym spodziewasz się dziecka. Postęp medycyny sprawił, że nawet w ciąży zagrożonej konfliktem możesz być spokojna o zdrowie swoje i swojego dziecka. Twój ginekolog może zalecić Ci profilaktycznie przyjęcie szczepionki już w 28-31 tygodniu ciąży, otrzymasz ją również po porodzie, co sprawi, że w kolejnej ciąży konflikt nie powinien wystąpić.