Apodyktyczność, osoba apodyktyczna (despota)

Osoba apodyktyczna to inaczej despota. Kim jest taki człowiek? Wiele do myślenia daje tłumaczenie słowa "despota" na grecki. W starożytnej grece oznaczało ono "pana", co sugeruje, że jest to osoba z tendencjami do przejmowania władzy. I rzeczywiście, despoci tacy właśnie są: chcą rządzić i to za wszelką cenę. W psychologii określeniem osoby despotycznej czy apodyktycznej rozumiemy człowieka o konkretnych cechach osobowości. Jakich? Skąd biorą się despoci, jak się dokładnie zachowują? Jak radzić sobie z osobą apodyktyczną?

Skąd się biorą osoby apodyktyczne?

Skąd się biorą despoci? Nie oszukujmy się, nikt nie rodzi się tyranem - apodyktyczność pojawia się jako efekt wychowania czy innych oddziaływań w trakcie naszego życia. To bowiem zespół pewnych cech, jakie nabywamy i które sprawiają, że zachowujemy się w określony sposób. Wśród czynników, które zwykle mają wpływ na ich wykształcenie się konkretnych tendencji wymienić można czynniki środowiskowe i wychowanie, zwłaszcza wychowanie przez despotycznych, surowych rodziców, którzy dyktują dzieciom modele zachowań, wpajają wzorce i nie pozwalają na wypracowanie własnych schematów działania i myślenia. Dodatkowo pojawiające się kary i surowa dyscyplina sprawiają, że taki styl funkcjonowania staje się dla nas jedynym, akceptowalnym modelem, który następnie przenosimy na swoje dorosłe życie, po prostu go powielając.

Co ciekawe, na wykształcenie się postawy despotycznej wpływać może również wychowanie przez nadmiernie opiekuńczych rodziców, którzy faworyzują dane dziecko i spełniają wszystkie jego pragnienia. Taka osoba dorasta bez wyznaczonych granic, czuje się najważniejsza, wychowywana jest w przeświadczeniu o własnej wyjątkowości. Gdy w dorosłym życiu zauważa, że nie wszyscy liczą się z jej zdaniem, zaczyna reagować gniewem na każdą oznakę sprzeciwu, chcąc powrócić do rzeczywistości ze swojego domu rodzinnego: gdzie wszyscy byli jej posłuszni.

Jak zachowuje się despota?

Osoba apodyktyczna posiada kilka typowych dla niech cech, które składają się na rys jej osobowości.

Despota to człowiek:

• nieznoszący sprzeciwu, nakłaniający innych do przyjęcia swojego zdania;
• pozbawiony empatii, o egoistycznych cechach osobowości;
• odczuwający poczucie wyższości nad innymi;
• silny psychicznie, pewny siebie, przekonany o prawdziwości swoich sądów;
• wykazujący tendencję do bycia liderem, przywódcą;
• impulsywny, łatwo wpadający w złość, gniew, który wyładowuje się na innych;
• uparty, nieskłonny do zmiany zdania, niezdolny do kompromisów;
• chłodny emocjonalnie, oziębły w relacjach, surowy;
• nie znający pojęcia kompromisu;
• często podnosi głos, nawet w przypadku błahostek;
• często robi awantury, zwłaszcza w miejscach publicznych;
• nie potrafi prosić, dziękować ani przepraszać;
• nie potrafi przyznać się do błędu, na zwrócenie uwagi reaguje agresywnie;
• bardzo skoncentrowany na celu, zwłaszcza jako szef;
• krytyczny wobec innych z wyłączeniem samego siebie;
• o silnej potrzebie kontroli innych;
• skłonny do stosowania przemocy, zarówno fizycznej, jak i psychicznej.

Osoba apodyktyczna, tyran i despota bardzo często stosuje wobec innych rozmaite kary, zarówno fizyczne (cielesne), jak i psychiczne (przemoc emocjonalna). Stosuje także wiele form manipulacji, szantaż emocjonalny oraz lubi wpędzać bliskich w poczucie winy, co niesie za sobą wiele negatywnych skutków.

W znaczeniu psychologicznym despotyzm wiąże się również z pojęciem osobowości despotycznej, czyli zespołu cech, które sprawiają, że dana osoba określana zostaje mianem apodyktycznej. Jest to osoba władcza, przekonana o słuszności swojej decyzji, nie znosząca sprzeciwu. To człowiek chłodny, egoistyczny, uparty, krytyczny. Osobowość despotyczna nie jest uznawana oficjalnie za chorobę.

Jak żyć z despotą?

Nie ukrywajmy, życie z despotą nie należy do najłatwiejszych… Wiele osób apodyktycznych jest na tyle trudnych we współżyciu, że przebywanie z nimi powoduje szereg negatywnych skutków dla osób trzecich. Po pierwsze, osoby despotyczne nierzadko posuwają się do stosowania przemocy fizycznej i psychicznej.

Poza obrażeniami fizycznymi mówimy więc o szeregu objawów psychicznych, w tym:

• spadku samooceny i pewności siebie;
• poczucia winy i wstydu;
• obarczania się za doświadczaną przemoc;
• drażliwości, niestabilności emocjonalnej;
• poczucia beznadziejności, bezradności.

Dojść może również do pojawiania się myśli depresyjnych, a nawet samobójczych! Relacja z despotą jest niezwykle toksyczna, bez względu na to, czy jest to mąż - tyran czy apodyktyczny szef. Apodyktyczny szef czy toksyczny partner - despota jest osobą, która żąda całkowitego posłuszeństwa i podporządkowania się, czuje się liderem i nie dopuszcza do siebie myśli, że ktoś może mieć własne, inne zdanie niż on. Despota czuje się lepszy od innych, nie pyta nikogo o zdanie, sam podejmuje wszystkie decyzje. Nie znosi sprzeciwu, nie dopuszcza do siebie myśli, że ktoś inny może myśleć odmiennie. W ten sposób odstrasza od siebie ludzi czy to potencjalnych partnerów życiowych, znajomych ale i członków swojej rodziny.

Jak poradzić sobie z osobą apodyktyczną?

Przede wszystkim:

• nie pozwól na to, aby despota był w centrum uwagi - wszelkie rozmowy z nim staraj się prowadzić przy jak najmniejszej ilości świadków, nie wdawaj się w dyskusje na forum, gdy będzie on miał "publiczność", np. "Nie będę z Tobą rozmawiać teraz, na urodzinach Twojej mamy. Porozmawiamy w domu na spokojnie, nie zgadzam się na takie traktowanie mnie ani na psucie przyjęcia Twojej matki";
• mów, co czujesz i czego oczekujesz, formułuj swoje potrzeby i pragnienia krótko, jasno i zwięźle, popieraj to dowodami, podawaj proste i jasne przykłady, np. "Chcę, abyś uzgadniał ze mną tak ważne kwestie, nie podejmuj decyzji za mnie, mam takie samo prawo dokonać wyboru, jak Ty";
• mów otwarcie, że nie zgadzasz się na określone traktowanie, doskonal postawę asertywną i mów o sobie, swoich odczuciach i cierpieniu, np. "Nie podoba mi się sposób, w jaki mnie traktujesz, to upokarzające dla mnie i nie godzę się na takie zachowanie, rozumiesz?";
• nie strasz, ale informuj o konsekwencjach, despota w niektórych wypadkach może zareagować odwrotem na wieść o sankcjach, jakie go czekają, np. "Takie zachowanie jest formą mobbingu, jeśli sytuacja się powtórzy, zgłoszę to i centrala wyciągnie wobec szefa konsekwencje.";
• zachowuj spokój, nie pozwól wciągnąć się w grę na emocjach, w tym szantaż emocjonalny, informuj, że nie pozwolisz się stłamsić, że masz swoje zdanie, np. "To, co powiedziałeś sugeruje, że chcesz mnie szantażować, nie zgadzam się na to. Porozmawiamy, jak zaczniesz traktować mnie uczciwie, poważnie i na równi z Tobą".

Despota jest silny, pewny siebie, impulsywny i surowy. Pamiętaj jednak, że to tylko człowiek i masz szansę z nim wygrać, obronić siebie i wzbogacić się o nowe, cenne doświadczenie. Choć zerwanie relacji z nim może być trudne, apodyktyczna osoba jest bowiem silnie toksyczna, nie znosząca sprzeciwu oraz zmiany zdania - warto podjąć próbę walki o siebie.